Thời gian qua, BĐBP cùng với các lực lượng Hải quân, Cảnh sát Biển... đã tích cực, chủ động phối hợp với các ngành chức năng và chính quyền địa phương triển khai đồng bộ các biện pháp nhằm ngăn chặn hành vi khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU). Qua đó, ý thức của ngư dân được nâng cao rõ rệt, số vụ tàu cá của ngư dân Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài khai thác hải sản giảm mạnh, góp phần gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EU) đối với thủy sản Việt Nam.

Ý thức của ngư dân được nâng cao rõ rệt

Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo Bộ Quốc phòng về chống IUU tại Hội nghị rút kinh nghiệm về công tác chống IUU năm 2020 (tổ chức ngày 27-8, tại thành phố Hồ Chí Minh), từ đầu năm 2020 đến nay, các lực lượng thuộc Bộ Quốc phòng (Hải quân, BĐBP, Cảnh sát Biển) đã tích cực tuyên truyền và phối hợp với cơ quan chức năng của các địa phương tuyên truyền được gần 200 buổi với hơn 42.180 lượt người nghe; phát tờ rơi cho 6.500 lượt tàu cá đang hoạt động trên biển.

BĐBP đã phát huy có hiệu quả hệ thống thông tin liên lạc, kịp thời tuyên truyền, hướng dẫn cho ngư dân khi đánh bắt trên vùng biển xa biết cách tự bảo vệ trước khi có sự trợ giúp của lực lượng chức năng; tiếp tục thực hiện có hiệu quả các chính sách của Đảng, Nhà nước trong hỗ trợ ngư dân phát triển kinh tế biển. Tính đến ngày 30-6-2020, lực lượng chức năng đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho hơn 20.100 tàu cá có chiều dài từ 15m đến dưới 24m và gần 2.400 tàu có chiều dài từ 24m trở lên. Cùng với đó, lực lượng Kiểm ngư, BĐBP đã phối hợp với chính quyền địa phương kiểm tra, kiểm soát tại các cửa biển, khu vực neo đậu, kiên quyết không cho tàu cá chưa lắp đặt thiết bị giám sát xuất bến đi biển.

Ngoài ra, BĐBP đã phối hợp chặt chẽ với lực lượng thanh tra chuyên ngành thủy sản của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn các tỉnh, thành phố ven biển tổ chức kiểm tra, kiểm soát, quản lý chặt chẽ tàu cá ra, vào, hoạt động trên biển, kiên quyết không cho ra khơi đối với các tàu cá không đủ giấy tờ, trang bị theo quy định. Qua đó, đã phát hiện và tham mưu cho địa phương xử lý 232 vụ với 352 đối tượng vi phạm IUU.

Trong đó, tước giấy phép khai thác 17 tàu; tước bằng 2 thuyền trưởng, tước quyền sử dụng văn bằng, chứng chỉ 1 thuyền trưởng vì hành vi tắt thiết bị giám sát hành trình, tịch thu 38 bộ kích điện, hơn 374kg thuốc nổ và 3.287 kíp nổ... Nhờ những giải pháp trên, công tác khắc phục “thẻ vàng” của EC đã có nhiều chuyển biến tích cực, ý thức của ngư dân được nâng cao rõ rệt. Nhiều chủ tàu, tài công đã có thói quen ghi sổ nhật ký khai thác, đánh bắt; các cảng cá cũng đã thực hiện đầy đủ các quy định về thủ tục cập cảng và truy xuất nguồn gốc đánh bắt.

Theo ông Nguyễn Quang Hùng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, kể từ khi Việt Nam bị EC áp dụng biện pháp cảnh báo "thẻ vàng" đối với sản phẩm hải sản khai thác của Việt Nam vào thị trường châu Âu (tháng 10-2017) đến nay, EC đã 2 lần sang kiểm tra, đánh giá tình hình thực hiện các khuyến nghị của EC về chống IUU. EC đánh giá cao cam kết, quyết tâm chính trị và nỗ lực của Việt Nam trong triển khai thực hiện chống IUU. Bên cạnh đó, EC cũng đánh giá cao tính minh bạch, trung thực của Việt Nam trong việc cung cấp thông tin. Đáng chú ý, Việt Nam tích cực hoàn thiện khung pháp lý trong một thời gian ngắn để tăng cường giám sát, xử lý vi phạm. Công tác truy xuất nguồn gốc cũng có nhiều tiến bộ, mức độ sai sót trong các lô hàng xuất khẩu sang EC giảm đáng kể.

Vẫn còn những khó khăn, vướng mắc

Theo đánh giá của ông Nguyễn Quang Hùng, tuy đã đạt được nhiều kết quả khả quan, nhưng ở thời điểm hiện tại, EC khẳng định sẽ không gỡ cảnh báo "thẻ vàng" cho Việt Nam nếu chưa chấm dứt được tình trạng tàu cá của ngư dân Việt Nam khai thác hải sản ở vùng biển nước ngoài... Đây là vấn đề nan giải, đòi hỏi các ngành chức năng, các địa phương phải có giải pháp đồng bộ và quyết liệt hơn nữa.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong nửa đầu năm 2020, dù số vụ vi phạm đã giảm trên 50% so với cùng kỳ năm 2019, nhưng vẫn còn một số tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài khai thác hải sản, bị nước ngoài bắt giữ, xử lý, nổi lên là các tỉnh: Kiên Giang, Cà Mau, Bến Tre, Bà Rịa-Vũng Tàu... Có nhiều nguyên nhân dẫn đến vi phạm như: Sự phối hợp giữa các lực lượng chức năng trong kiểm soát tàu cá ra, vào cảng còn chưa nhịp nhàng, linh hoạt. Công tác phối hợp giữa các lực lượng và các sở, ngành trong việc cung cấp, trao đổi thông tin các vấn đề có liên quan đến việc tàu xuất, nhập bến cũng như việc ngăn chặn tàu cá vi phạm chưa được kịp thời và thường xuyên.

Cùng với đó, việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá đạt hiệu quả cao theo đúng tinh thần của Luật Thủy sản, nhưng vẫn còn nhiều tàu cá mất kết nối với hệ thống giám sát. Một số chủ tàu, thuyền trưởng tàu khai thác, tàu dịch vụ hậu cần nghề cá thực hiện chưa nghiêm việc ghi, nộp sổ nhật ký khai thác thủy sản, nhật ký thu mua chuyển tải. Một số chủ tàu lấy lý do bận công việc không trực tiếp tham gia các lớp tập huấn mà cử đại diện là người nhà, những người không trực tiếp sản xuất, không am hiểu về nghề cá, gây ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả tuyên truyền cũng như thực thi pháp luật của ngư dân.

Phát biểu tại Hội nghị rút kinh nghiệm về công tác chống IUU năm 2020, do Ban Chỉ đạo Bộ Quốc phòng về chống IUU tổ chức ngày 27-8, đại diện các ngành chức năng đều nhất trí với những ý kiến như: Các địa phương, các ngành chức năng cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền cho chủ tàu, thuyền trưởng chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật trong khai thác thủy sản.

Cần có sự phối hợp chặt chẽ và tăng cường chia sẻ thông tin, dữ liệu, phục vụ cho công tác phát hiện, ngăn ngừa vi phạm, kiên quyết xử lý những hành vi vi phạm về IUU. Sớm hoàn thành việc lắp đặt thiết bị giám sát và đánh dấu tàu cá. Các đơn vị như Hải quân, BĐBP, Cảnh sát Biển... cần thực hiện tốt hơn nữa công tác điều tra cơ bản, đẩy mạnh trao đổi thông tin trong xử lý vụ việc. Đồng thời, phối hợp với các cơ quan chức năng, địa phương ven biển để tuyên truyền, áp dụng khoa học công nghệ quản lý tàu cá đạt hiệu quả cao.