VBĐVN.vn - Những căng thẳng trên lối vào tiếp cận các nguồn tài nguyên biển, như lập trường cứng rắn liên quan đến các tuyên bố chủ quyền đối với biên giới trên biển, cho thấy không gian hàng hải đã trở nên quan trọng như thế nào trong tính toán của các quốc gia và trong động lực của quan hệ quốc tế đương đại.

Những thách thức xuyên quốc gia

Nhấn mạnh tới sự kết nối hàng hải và tự do hàng hải, khái niệm Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là minh chứng gần đây nhất về tầm quan trọng của không gian hàng hải trong quan hệ quốc tế. Nếu, đối với một số quốc gia, những cạnh tranh sức mạnh được dịch chuyển ra biển thì đối với những quốc gia khác, đường chân trời bên ngoài bờ biển đã trở thành nguồn tăng trưởng và sự giàu có cần phải được bảo vệ.

Thật vậy, vào thời điểm mà nhiều quốc gia còn đang khám phá ra giá trị “nền kinh tế xanh” của họ thì một số quốc gia khác đã nhận ra những điểm yếu của nó, đó có thể là sự cạn kiệt nguồn cá hay tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe của các đại dương. Dù mục tiêu được tìm kiếm là gì, việc đảm bảo không gian đại dương và quản lý hàng hải tốt hơn đều nằm trong chương trình nghị sự.

Việc “hải quân hóa” các vùng biển, có nghĩa là việc nhiều quốc gia nhấn mạnh vào sự phát triển của hải quân hiện đại, là biểu hiện rõ ràng nhất của nhận thức này. Chúng ta đang chứng kiến sự hình thành và phát triển của các đội tuần duyên chịu trách nhiệm về an ninh hàng hải và đấu tranh chống tội phạm trên biển. Quả thực, các nguồn tài nguyên dưới bề mặt đại dương ngày càng bị đe dọa do khai thác quá mức. Đánh bắt bất hợp pháp đang tàn phá nguồn dự trữ toàn cầu vốn đã cạn kiệt và có thể sớm trở thành một nguồn khủng hoảng đáng kể.

Lĩnh vực biển cho thấy rõ những căng thẳng giữa chủ quyền quốc gia và các thách thức xuyên quốc gia, giữa các vùng ven biển của đại dương - vốn được xem như là các vùng đặc quyền kinh tế - và vùng biển khơi - vốn được xem như là tài sản chung toàn cầu.

Cuối cùng, lĩnh vực biển, từng bị đánh giá thấp trong phạm vi các vấn đề quốc tế, tuy nhiên lại chiếm một vị trí mang tính quyết định trong ngoại giao song phương, khu vực và đa phương. Ít nhất có 4 vấn đề chính liên quan đến mất an ninh hàng hải nổi bật trong bảng sắp xếp các mối quan tâm của những tác nhân chính và những nước sở hữu biển: Việc lãnh thổ hóa các không gian hàng hải, hải quân hóa và các động lực toàn cầu của tái vũ trang hải quân, cũng như sự tồn tại của nạn cướp biển cùng với sự phát triển của tội phạm biển xuyên quốc gia, chưa kể đến tác động của biến đổi khí hậu đối với các đại dương ngày càng gia tăng.

Lãnh thổ hóa các vùng biển

Những căng thẳng liên quan đến tiếp cận và sử dụng môi trường biển ngày càng có tầm quan trọng trong chiến lược quốc gia của các nhà nước. Chúng là nguồn gốc của sự phát triển các công cụ và tác nhân chính, cả dân sự và quân sự, của vấn đề an ninh biển. Chủ nghĩa dân tộc xanh và những căng thẳng trong khai thác tài nguyên biển như cá, khoáng sản, năng lượng có khả năng làm gia tăng gấp bội các khu vực căng thẳng, khuyến khích các tuyên bố chủ quyền lạm dụng và mở rộng lãnh thổ vô căn cứ.

Tuy nhiên, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS), kỷ niệm 40 năm ra đời vào năm 2022, đã thiết lập các quy tắc phân định các khu vực biển cũng như quyền và nghĩa vụ của các quốc gia ven biển. Phải thừa nhận rằng, đây là những vấn đề phức tạp mà một số quốc gia đã áp dụng nhiều cách giải thích khác nhau.

UNCLOS phân biệt 3 loại lãnh thổ trên biển: Vùng lãnh hải (kéo dài trên 12 hải lý tính từ bờ biển và đi kèm với quyền “đi lại vô hại” cho tàu mang cờ nước ngoài); một khu vực cảnh sát liền kề (kéo dài thêm 12 hải lý); một vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) - kéo dài tới 200 hải lý (tương đương 370 km) tính từ bờ biển. Việc phân định các biên giới mềm này được đặt lên hàng đầu trong các vấn đề tranh chấp.

Xu hướng chiếm đoạt các vùng biển khiến cho nguyên tắc tự do vùng biển, mà luật gia người Hà Lan Grotius nêu ra vào thế kỷ 17, ngày càng bị tranh cãi. Tuy nhiên, UNCLOS đã cố gắng tìm ra sự thỏa hiệp giữa nguyên tắc này và các quốc gia ven biển muốn khẳng định chủ quyền đối với các không gian biển của họ. Do đó, nếu quyền tự do hàng hải trên biển khơi đã được bảo vệ thì việc thiết lập các đường phân định trên biển lại khuyến khích các tranh chấp giữa các quốc gia mong muốn tăng cường tiềm lực kinh tế, chiến lược của họ và tạo thuận lợi cho hiện tượng lãnh thổ hóa các vùng biển.

Cướp biển - Vấn nạn dai dẳng

Những số liệu thống kê mới nhất, do Trung tâm nghiên cứu quốc tế MICA công bố, cho thấy cướp biển vẫn là một thách thức hàng hải thường trực. Các quốc gia đang cố gắng phát triển sự hợp tác và phối hợp để giải quyết vấn nạn này, nhưng dường như nó khó có thể được giải quyết triệt để vì những giải pháp lâu dài vẫn chỉ nằm trên giấy. Mặc dù đã giảm trên toàn cầu, với tổng số 317 vụ vào năm 2021, hiện tượng này vẫn đáng lo ngại ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt ở eo biển Singapore và vùng biển Philippines.

Cướp biển ngoài khơi Tây Phi đã thu hút sự chú ý của quốc tế vào đầu những năm 2010, trong khi hoạt động cướp biển ngoài khơi Somalia và vùng Sừng châu Phi bắt đầu giảm. Khi cuộc khủng hoảng ở Đông Phi lắng xuống, nhờ sự kết hợp các cuộc tuần tra hải quân quốc tế, nhân viên an ninh tư nhân và những cải cách hệ thống tư pháp khu vực, hiện tượng này dường như chuyển sang vịnh Guinea, nơi các vụ bắt cóc con tin, đòi tiền chuộc gia tăng. Trên thực tế, phần lớn các hoạt động ở Tây Phi thực sự được gọi là cướp có vũ trang trên biển, chứ không phải cướp biển vì nó diễn ra chủ yếu trong lãnh hải của các quốc gia, trong khi cướp biển theo định nghĩa phải diễn ra trên vùng biển quốc tế.

Ở vịnh Guinea cũng như các khu vực khác trên thế giới, người ta lo sợ rằng các tổ chức khủng bố trong khu vực sẽ bắt chước cướp biển ở vùng châu thổ Niger và áp dụng các chiến thuật của chúng. Ở Đông Nam Á, các nhóm cực đoan đã chuyển sang cướp biển, chẳng hạn như nhóm Abu Sayyaf, một nhóm vũ trang có liên quan với Tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, đã tấn công các tàu ở vùng biển Sulu và Celebes, bắt cóc và đòi tiền chuộc.

Theo kịch bản này, tội phạm và nghèo đói “bổ sung” cho nhau và các cộng đồng ven biển phải gánh chịu hậu quả. Nạn cướp biển và cướp có vũ trang đã tước đi cơ hội phát triển kinh tế - xã hội và cơ sở hạ tầng của các khu vực ven biển. Chúng cản trở nền kinh tế khu vực bằng cách quấy rối ngành công nghiệp thiết yếu như đánh cá và du lịch, đồng thời làm gia tăng chi phí sinh hoạt. Những cái giá phải trả về kinh tế này, cùng với cơ hội việc làm vốn đã hạn chế, tạo ra vòng xoáy tội phạm, vừa là nguyên nhân, vừa là sản phẩm phụ của nạn cướp biển và cướp có vũ trang.

Đánh cá bất hợp pháp và tội phạm trên biển

Tội phạm biển bao gồm các hoạt động bất hợp pháp khác nhau vì biển là tuyến giao thông đang trở nên phổ biến, với hệ quả là sự gia tăng của nhiều nạn buôn lậu: Ma túy, con người, vũ khí, hàng giả, các loại sinh vật biển được bảo vệ.

Đánh bắt cá bất hợp pháp, không thông báo và không được kiểm soát là một vấn nạn. Thực trạng này làm suy yếu nguồn cá và hệ sinh thái biển, tác động kinh tế của nó thật đáng lo ngại. Nó tước đi thu nhập và việc làm của các cộng đồng ngư dân, đe dọa an ninh lương thực của toàn bộ người dân. Hiện tượng này chiếm gần 20% sản lượng đánh bắt hằng năm của thế giới, làm suy yếu những nỗ lực để giải quyết một cách chính thức các vấn đề về đánh bắt quá mức. Với trữ lượng cá toàn cầu giảm gần 50%, áp lực phải giải quyết vấn đề đánh bắt quá mức đang gia tăng. Các chính phủ đang nỗ lực giải quyết vấn nạn này.

Đánh bắt cá bất hợp pháp nhìn chung bắt nguồn từ việc quản trị yếu kém ở mỗi quốc gia, cũng như do thiếu các phương tiện giám sát và kiểm soát không gian biển. Sự mất an ninh khi đối mặt với các đội tàu đánh cá bất hợp pháp làm trầm trọng thêm tình trạng hỗn loạn này. Do đó, cần phải trang bị những thiết bị cho phép có sự hiểu biết tốt hơn trong lĩnh vực hàng hải, các phương tiện trao đổi thông tin, cũng như đào tạo đội ngũ chuyên viên trong các cơ quan chuyên ngành hàng hải.

Theo cand.com.vn