Trong hai ngày 16, 17-3, Hội thảo Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) lần thứ 3 về tăng cường hợp tác thực thi luật pháp trên biển do Bộ Ngoại giao Việt Nam, Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia, Ủy ban châu Âu (EU) cùng phối hợp tổ chức, đã diễn ra theo hình thức trực tuyến kết hợp trực tiếp.

Hội thảo có sự tham dự của các quan chức, nhà nghiên cứu, chuyên gia đầu ngành về an ninh và thực thi pháp luật trên biển đến từ các nước, tổ chức tham gia ARF, các tổ chức khu vực và quốc tế. Tham gia tại đầu cầu Hà Nội gồm đại diện các bộ, ngành, viện nghiên cứu của Việt Nam; Đại sứ quán các nước tham gia ARF.

Tại Phiên khai mạc, với tư cách đồng chủ trì và Trưởng đoàn Việt Nam, ông Vũ Hồ, Vụ trưởng Vụ ASEAN (Bộ Ngoại giao) đã chia sẻ tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy đối thoại, hợp tác nhằm ứng phó với các thách thức an ninh ở khu vực, trong đó có an ninh biển.

Biển và đại dương đóng vai trò quan trọng với tất cả các nước. Do vậy, Trưởng đoàn Việt Nam nhấn mạnh, các nước đều chia sẻ lợi ích chung trong bảo đảm mọi vùng biển hòa bình, an ninh, an toàn và trong sạch. Vì mục tiêu này, các nước cần tiếp tục hợp tác với nhau, trong đó có hợp tác giữa các lực lượng thực thi pháp luật.

Để góp phần triển khai Tuyên bố ARF về Hợp tác giữa các cơ quan thực thi pháp luật trên biển được các Bộ trưởng Ngoại giao thông qua năm 2016, Việt Nam cùng với Australia và EU đã tổ chức loạt Hội thảo ARF về Hợp tác thực thi pháp luật trên biển, và đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Nhằm phát huy hơn nữa kết quả các hội thảo trước, Trưởng đoàn Việt Nam đề nghị Hội thảo lần này tập trung trao đổi về những phát triển gần đây liên quan tới thực thi pháp luật trên biển; kinh nghiệm, thực tiễn tốt về hợp tác song phương - đa phương; khả năng xây dựng quy tắc ứng xử, nguyên tắc hướng dẫn cho hoạt động của các lực lượng thực thi pháp luật trên biển, cũng như các thách thức, cơ hội cho hợp tác biển trong hoàn cảnh dịch bệnh như hiện nay.

Về tình hình thời gian qua, Hội thảo ghi nhận, cùng với việc các lực lượng thực thi pháp luật trên biển đẩy mạnh hoạt động, nguy cơ xảy ra va chạm, sự cố cũng gia tăng tương ứng. Thời gian qua đã có nhiều thảo luận, trao đổi trong kênh học giả về khả năng xây dựng các quy tắc hướng dẫn, hoạt động chung áp dụng nhằm giảm nguy cơ, sự cố, hiểu nhầm và tính toán sai; trong đó có đề xuất đưa ra tại Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 12, tổ chức tháng 11-2020.

Một khía cạnh khác đáng quan tâm là việc sử dụng vũ lực trong thực thi pháp luật trên biển. Chia sẻ tại Hội thảo, nhiều học giả nhấn mạnh, tuy luật pháp quốc tế, cụ thể là Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 có điều khoản cho phép sử dụng vũ lực khi thi hành công vụ, song, điều này chỉ trong trường hợp thực sự cần thiết và phù hợp, kèm theo các hạn chế cần thiết, là biện pháp cuối cùng sau khi mọi biện pháp khác đã được thực hiện. Việc sử dụng vũ lực cần tuân thủ các nguyên tắc, quy trình chung, đặc biệt tránh gây nguy hại tới tính mạng. Ngoài ra, việc sử dụng vũ lực chỉ tiến hành trong vùng biển thuộc quyền tài phán của quốc gia. Nếu tại vùng biển đang có tranh chấp, việc này rất nhạy cảm, dễ dẫn đến nguy cơ leo thang căng thẳng.

Tại Hội thảo, các diễn giả, đại biểu đã trao đổi và chia sẻ về nhiều mô hình hợp tác giữa các lực lượng thực thi pháp luật trên biển, như tại Địa Trung Hải, ngoài khơi Somalia, các khuôn khổ ứng phó với thách thức biển xuyên quốc gia như: Tội phạm buôn bán người, buôn lậu ma túy, vũ khí, khủng bố hay phòng chống đánh bắt cá trái phép, bảo tồn tài nguyên và môi trường biển… Theo đó, mô hình và biện pháp hợp tác rất đa dạng, từ chia sẻ thông tin, tình báo, lập các kênh liên lạc nóng, xây dựng cơ chế theo dõi, quan sát chung, thực hiện tuần tra chung đến xây dựng các quy tắc ứng xử.

Để tạo cơ sở cho hợp tác, các đại biểu cho rằng, cần tích cực triển khai những biện pháp xây dựng lòng tin, hiểu biết lẫn nhau giữa các cơ quan thực thi pháp luật trên biển. Tại Đông Nam Á, ASEAN đã xác định hợp tác và an ninh biển là một lĩnh vực ưu tiên trong Tài liệu quan điểm về Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương. ASEAN đang đẩy mạnh hợp tác nội khối cũng như với các đối tác bên ngoài trong lĩnh vực này.

Hội thảo ghi nhận nhiều đề xuất, khuyến nghị, tập trung vào sự cần thiết của việc xây dựng các nguyên tắc hướng dẫn; quy tắc giúp ngăn ngừa va chạm, sự cố; ứng dụng công nghệ mới để hỗ trợ hoạt động; nâng cao năng lực, trang thiết bị cũng như điều chỉnh cần thiết để phù hợp với hoàn cảnh dịch bệnh. Nội dung thảo luận và khuyến nghị tại Hội thảo sẽ được tóm tắt và báo cáo lên Cuộc họp lần thứ 12 Nhóm Công tác của ARF về An ninh biển, dự kiến diễn ra tháng 4-2021.

Hội thảo Diễn đàn Khu vực ASEAN lần thứ 3 nằm trong chuỗi hoạt động triển khai Tuyên bố ARF về Tăng cường hợp tác giữa các cơ quan thực thi pháp luật trên biển được thông qua năm 2016 theo sáng kiến của Việt Nam. Tuyên bố này kêu gọi các cơ quan thực thi pháp luật trên biển của các thành viên ARF tăng cường hợp tác thực chất thông qua các hoạt động như: Chia sẻ kinh nghiệm, thực tiễn tốt, tăng cường năng lực, duy trì các hoạt động tuần tra chung, diễn tập chống cướp biển, bảo đảm tự do hàng hải và hàng không, hướng tới xây dựng quy tắc và chuẩn mực ứng xử chung./.