Trước thềm Đại hội đồng Liên hợp quốc về Môi trường lần thứ năm (UNEA-5), Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres và Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) Inger Andersen đã ra mắt báo cáo tổng hợp đầu tiên của UNEP có tiêu đề: “Làm hòa với thiên nhiên: Một kế hoạch khoa học chi tiết nhằm giải quyết các vấn đề khẩn cấp về khí hậu, đa dạng sinh học và ô nhiễm”. Sau đây Cổng thông tin điện tử Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam trân trọng giới thiệu bản dịch những thông điệp chính của Báo cáo.

Báo cáo mới này của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) chỉ ra mức độ nghiêm trọng của ba vấn đề khẩn cấp về môi trường của Trái đất đó là - biến đổi khí hậu - mất đa dạng sinh học - ô nhiễm - thông qua báo cáo tổng hợp đặc biệt các phát hiện từ các đánh giá lớn toàn cầu, bao gồm cả các kết quả của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (Intergovernmental Panel on Climate Change) và Diễn đàn Khoa học-Chính sách liên chính phủ về Đa dạng sinh học và Dịch vụ Hệ sinh thái (Intergovernmental Science-Policy Platform for Biodiversity and Ecosystem Services), cũng như Báo cáo Triển vọng Môi trường Toàn cầu (Global Environment Outlook Report) của UNEP, Ban Tài nguyên Quốc tế (UNEP International Resource Panel) của UNEP, và những phát hiện mới về sự xuất hiện của các bệnh lây truyền từ động vật (zoonotic diseases) như COVID-19. Báo cáo nêu rõ mối liên kết lẫn nhau giữa các thách thức về môi trường và phát triển đồng thời mô tả vai trò của tất cả các thành phần trong xã hội đối với những chuyển đổi cần thiết cho một tương lai bền vững.

Thông điệp chính

• Biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm tạo nên ba vấn đề khủng hoảng tự gây ra cho hành tinh có mối liên hệ chặt chẽ với nhau và đặt phúc lợi của các thế hệ hiện tại và tương lai vào nguy cơ không thể chấp nhận được.
• Hành động mạnh mẽ và hợp tác của các chính phủ, doanh nghiệp và người dân trên toàn thế giới có thể ngăn chặn và đảo ngược lại những tác động tồi tệ nhất của suy thoái môi trường bằng cách chuyển đổi nhanh chóng các hệ thống chính bao gồm năng lượng, nước và lương thực, và do vậy việc sử dụng đất và đại dương của chúng ta phải trở nên bền vững.
• Chuyển đổi nền kinh tế và xã hội có nghĩa là cải thiện mối quan hệ của con người với thiên nhiên, hiểu rõ giá trị của thiên nhiên và lấy giá trị đó làm trung tâm trong việc ra quyết định.

Phát triển không bền vững đang làm suy giảm nhanh chóng khả năng duy trì phúc lợi của con người trên Trái đất

• Sự thịnh vượng và phúc lợi của con người - hiện tại và trong tương lai - phụ thuộc vào việc sử dụng cẩn trọng không gian hữu hạn và các nguồn tài nguyên còn lại của hành tinh, cũng như vào việc bảo vệ và phục hồi các hệ thống hỗ trợ sự sống và khả năng hấp thụ chất thải của trái đất.
• Các hệ thống xã hội, kinh tế và tài chính hiện tại không tính đến những lợi ích thiết yếu mà chúng ta nhận được từ thiên nhiên và tạo ra động lực để quản lý các hệ sinh thái và nguồn lợi tự nhiên một cách khôn ngoan và duy trì giá trị của chúng.
• Trong 50 năm qua, nền kinh tế toàn cầu đã tăng trưởng gần gấp 5 lần, phần lớn là nhờ vào việc khai thác tài nguyên và năng lượng tăng gấp ba lần và điều này đã thúc đẩy việc tăng trưởng sản xuất và tiêu dùng. Dân số thế giới đã tăng gấp 2 lần, lên 7,8 tỷ người và mặc dù mức độ thịnh vượng trung bình cũng tăng gấp đôi, khoảng 1,3 tỷ người vẫn nghèo và khoảng 700 triệu người còn đói.
• Các hành động đơn lẻ và thiếu phối hợp trong vấn đề biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm đang có chiều hướng rời xa những gì cần thiết để ngăn chặn sự suy thoái môi trường. Thất bại đó đang đe dọa tương lai của nhân loại và khiến các Mục tiêu Phát triển Bền vững trở nên ngoài tầm với.

Thế giới đang không đáp ứng được các cam kết hạn chế thiệt hại môi trường

• Thế giới đang trên đà nóng lên ít nhất 3°C trên mức độ khi chưa có công nghiệp hóa vào năm 2100. Điều đó có nghĩa là đã lỡ mục tiêu của Thỏa thuận Paris là giữ mức nóng lên dưới mức 2°C và cố gắng hạn chế mức tăng lên 1,5°C để tránh những tác động xấu nhất.
• Không có mục tiêu toàn cầu nào về bảo vệ sự sống trên Trái đất và ngăn chặn sự suy thoái của đất và đại dương được đáp ứng đầy đủ. Nạn phá rừng và đánh bắt quá mức vẫn tiếp diễn, và một triệu loài động thực vật đang bị đe dọa tuyệt chủng.
• Trong khi chúng ta đang trong quá trình khôi phục tầng ôzôn ở tầng bình lưu bảo vệ Trái đất, chúng ta cũng còn rất nhiều việc phải làm để giảm ô nhiễm không khí và nước, quản lý an toàn hóa chất, giảm thiểu và quản lý chất thải một cách an toàn.

Suy thoái môi trường đang làm xói mòn tiến trình hướng tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững

• Gánh nặng về môi trường đổ dồn nhiều nhất vào người nghèo và người dễ bị tổn thương. Các quốc gia giàu có xuất khẩu một số tác động từ việc tiêu dùng và sản xuất của họ sang các quốc gia nghèo hơn thông qua thương mại và xử lý chất thải.
• Thay đổi môi trường đang làm hao mòn tiến trình xóa đói giảm nghèo, cung cấp nước sạch và vệ sinh, giảm bất bình đẳng cũng như việc thúc đẩy sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế, việc làm cho tất cả mọi người và xã hội hòa bình, ổn định.
• Tình trạng xấu đi của hành tinh đe dọa thành tựu về y tế và đời sống của tất cả mọi người. Khoảng một phần tư gánh nặng bệnh tật trên toàn cầu bắt nguồn từ các rủi ro liên quan đến môi trường bao gồm các bệnh lây truyền từ động vật (chẳng hạn như COVID-19), biến đổi khí hậu và tiếp xúc với ô nhiễm và hóa chất độc hại. Ô nhiễm không khí trong nhà và ngoài trời gây ra tới 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm.
• Các rủi ro môi trường như sóng nhiệt/các đợt nóng, lũ lụt, hạn hán và ô nhiễm cản trở những nỗ lực trong việc xây dựng các thành phố cũng như những nơi định cư sinh sống khác của con người trở nên toàn diện, an toàn, có khả năng phục hồi và bền vững.

Các vấn đề khẩn cấp liên quan đến môi trường của Trái đất phải được đưa ra giải quyết cùng với nhau

• Bản chất liên quan của biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học, suy thoái đất, ô nhiễm không khí và nước có nghĩa là chúng phải được đưa ra giải quyết cùng với nhau để tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu sự đánh đổi (mục tiêu này lấy mục tiêu khác).
• Việc đáp ứng các mục tiêu của Thỏa thuận Paris đòi hỏi các cam kết mạnh mẽ, tham vọng hơn từ các quốc gia về khí hậu và sự chuyển đổi nhanh chóng trong các ngành bao gồm hệ thống năng lượng, sử dụng đất, nông nghiệp, bảo vệ rừng, phát triển đô thị, cơ sở hạ tầng và lối sống.
• Bằng cách giảm mức độ nóng lên, nhanh chóng giảm phát thải khí nhà kính giúp cho việc thích ứng với biến đổi khí hậu dễ dàng và rẻ hơn cũng như bảo vệ tiến trình đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững.
• Sự mất đa dạng sinh học có thể được ngăn chặn và đảo ngược bằng cách mở rộng các khu bảo tồn và cung cấp không gian cho thiên nhiên, đồng thời giải quyết các nguyên nhân dẫn đến suy thoái như thay đổi trong vấn đề sử dụng đất và biển, khai thác quá mức, biến đổi khí hậu, ô nhiễm và sự xâm hại của các loài ngoại lai.
• Các tác động bất lợi của hóa chất và chất thải đối với môi trường và sức khỏe con người có thể được giảm thiểu đáng kể bằng cách thực hiện đầy đủ các công ước quốc tế hiện hành và tăng cường hơn nữa cơ sở khoa học trong việc hoạch định chính sách và quy định toàn cầu.

Kiến thức, sự khéo léo, công nghệ và sự hợp tác của loài người có thể chuyển đổi các xã hội và nền kinh tế và đảm bảo một tương lai bền vững

• Sự chuyển đổi trên toàn hệ thống có thể mang lại cuộc sống an toàn cho tất cả mọi người trong phạm vi khả năng của Trái đất về hỗ trợ sự sống, cung cấp tài nguyên và hấp thụ chất thải. Việc chuyển đổi liên quan đến sự thay đổi cơ bản về công nghệ, nền kinh tế cũng như việc tổ chức xã hội, bao gồm cả thế giới quan, chuẩn mực, giá trị và quản trị.
• Những thay đổi lớn trong chính sách, quản trị, quy định, khuyến khích và đầu tư là chìa khóa cho những chuyển đổi đúng đắn và hiểu biết. Những sự đi ngược lại thay đổi có thể được xoa dịu thông qua trợ cấp chuyển đổi để hỗ trợ các phương án sinh kế thay thế và các mô hình kinh doanh mới.
• Đại dịch COVID-19 và hậu quả kinh tế của nó cho thấy những rủi ro nghiêm trọng do suy thoái hệ sinh thái cũng như nhu cầu hợp tác quốc tế và khả năng phục hồi kinh tế và xã hội lớn hơn. Đảm bảo các khoản đầu tư được kích hoạt bởi khủng hoảng hỗ trợ cho sự thay đổi mang tính chuyển đổi là chìa khóa để đạt được sự bền vững một cách nhanh chóng.

Các hệ thống kinh tế và tài chính chuyển đổi có thể thúc đẩy sự chuyển dịch sang tính bền vững

• Các chính phủ cần kết hợp việc tính toán vốn tự nhiên đầy đủ trong việc ra quyết định và khuyến khích các doanh nghiệp làm điều tương tự. Các tiêu chuẩn so sánh chẳng hạn như sự giàu có bao hàm ý nghĩa cao hơn là tổng sản phẩm quốc nội trong việc đo lường sự tiến bộ của nền kinh tế bền vững.
• Các chính phủ nên đưa vốn tự nhiên vào các thước đo hiệu quả kinh tế, định giá carbon, loại bỏ các khoản trợ cấp có hại và chuyển hướng một phần trong số hơn 5 nghìn tỷ đô la Mỹ trợ cấp hàng năm cho nhiên liệu hóa thạch, nông nghiệp và đánh bắt cá không bền vững, năng lượng không tái tạo, khai thác mỏ và giao thông vận tải để hướng tới hỗ trợ các giải pháp carbon thấp và thân thiện với thiên nhiên. Đầu tư vào các giải pháp và công nghệ thân thiện với môi trường trong các lĩnh vực bao gồm sản xuất nước và thực phẩm có thể giúp huy động các khoản đầu tư cần thiết để đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững.
• Việc chuyển đánh thuế từ thuế sản xuất và lao động sang thuế sử dụng tài nguyên và chất thải là rất quan trọng để thúc đẩy một nền kinh tế tuần hoàn giúp tạo ra nguồn lợi từ ô nhiễm đồng thời tạo việc làm.
• Các nước đang phát triển cần được hỗ trợ nhiều hơn để giải quyết các thách thức về môi trường, bao gồm khả năng tiếp cận nguồn tài chính lãi suất thấp để tăng cường năng lực và cải tổ hệ thống tài chính và khuôn khổ chính sách.
• Giảm bất bình đẳng và nguy cơ xung đột xã hội do suy thoái môi trường đòi hỏi các bước thúc đẩy công bằng và giải quyết các quyền của cá nhân và cộng đồng đối với tài sản, các nguồn tài nguyên và giáo dục.

Mọi người đều có vai trò trong việc chuyển đổi đến một tương lai bền vững

• Tất cả các tác nhân đều có vai trò riêng, bổ sung và lồng ghép vào nhau trong việc mang lại sự thay đổi mang tính chuyển đổi đa ngành và trên toàn bộ nền kinh tế với tác động tức thời và lâu dài.
• Thông qua hợp tác quốc tế, chính sách và luật pháp, các chính phủ có thể lãnh đạo sự chuyển đổi xã hội và nền kinh tế.
• Khu vực tư nhân, các tổ chức tài chính, tổ chức lao động, cơ quan khoa học và giáo dục, các phương tiện truyền thông cũng như các hộ gia đình và các nhóm xã hội dân sự có thể khởi xướng và dẫn dắt những chuyển đổi trong lĩnh vực của họ.
• Các cá nhân có thể tạo điều kiện cho chuyển đổi bằng cách tìm hiểu về sự bền vững, thực hiện quyền bầu cử và quyền công dân, thay đổi chế độ ăn uống và thói quen đi lại, không lãng phí thực phẩm và tài nguyên cũng như giảm tiêu thụ nước và năng lượng.
• Sự hợp tác của con người, đổi mới và chia sẻ kiến thức sẽ tạo ra các cơ hội cho xã hội và nền kinh tế mới mà từ đó có thể tạo ra sự chia sẻ thịnh vượng và mở rộng phúc lợi trong quá trình chuyển đổi tới một tương lai bền vững.