Từ ngày 03/7/2019 nhóm tàu Hải Dương 8 của Trung Quốc xâm phạm Bãi Tư Chính - vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam ở phía nam Biển Đông. Đây là hành động được toan tính kỹ, có lộ trình trong quá trình triển khai chiến lược cường quốc biển của Trung Quốc trong bối cảnh hiện nay.

Tàu Địa chất Hải Dương 8 của Trung Quốc đã thực hiện khảo sát địa chất trong vùng biển Việt Nam từ ngày 03/7/2019 đến nay. Đây là sự vi phạm rõ ràng đối với các quy định của Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982 -UNCLOS. Theo quy định của UNCLOS mà Trung Quốc vốn cũng là thành viên từ năm 1996, là một quốc gia ven biển, Việt Nam được hưởng quyền chủ quyền trong thăm dò và khai thác tài nguyên trong Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) (chiều rộng là 200 hải lý tính từ đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải) và thềm lục địa (chiều rộng có thể kéo dài đến 350 hải lý từ đường cơ sở). Việc Trung Quốc cho tàu vào khảo sát trên Vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam mà không được Nhà nước Việt Nam cho phép là vi phạm vào quy định của UNCLOS. Do vậy, hành động này đã làm cho tình hình Biển Đông lại trở nên phức tạp và thu hút sự quan tâm của cả thế giới và khu vực. Việt Nam nhiều lần lên tiếng phản đối mạnh mẽ hành động ngang ngược này. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng luôn nhấn mạnh lập trường nhất quán của Việt Nam là kiên quyết, kiên trì đấu tranh bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS trước bất cứ hành vi nào xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên các vùng biển được xác định phù hợp với UNCLOS.[1]

Trung Quốc tiến hành hoạt động khoan thăm dò phi pháp của Giàn khoan Hải Dương 981 năm 2014. Việc tiến hành cho tàu khảo sát tại thời điểm này ở khu vực Tư Chính, Phúc Tần cho thấy Trung Quốc không bao giờ từ bỏ tham vọng kiểm soát, độc chiếm Biển Đông để thăm dò và khai thác tài nguyên biển. Mặc dù đã phê chuẩn UNCLOS từ năm 1996, song Trung Quốc là quốc gia luôn vi phạm và không thực hiện các quy định của UNCLOS. Trung Quốc đơn phương tuyên bố yêu sách đường chín đoạn, tung ra các yêu sách về Tứ Sa trái với luật pháp quốc tế, quy định của UNCLOS, không có cơ sở khoa học.

Tòa trọng tài được thành lập theo phụ lục VII của UNCLOS 1982 trong vụ Philippines kiện Trung Quốc năm 2016 đã đưa ra phán quyết phủ nhận mọi cơ sở pháp lý đối với đường chín đoạn của Trung Quốc. Thẩm phán của Tòa trọng tài cũng khẳng định rằng yêu sách quyền lịch sử của Trung Quốc là bất hợp pháp và Trung Quốc không được phép có yêu sách biển vượt ra ngoài khuôn khổ của UNCLOS. Trên cơ sở các quy phạm của luật quốc tế, luật biển quốc tế đến tập quán quốc tế, có thể thấy Trung Quốc đã vi phạm quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam khi tiến hành khảo sát trên vùng biển của Việt Nam trên Bãi Tư Chính.

Trước những động thái của Trung Quốc trên thực địa, Việt Nam đã có những phản ứng nhất định phù hợp với luật pháp quốc tế. Cụ thể ngày 25/7/2019, tại Họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao, trả lời câu hỏi của phóng viên liên quan đến hoạt động của tàu khảo sát Hải Dương 8 của Trung Quốc ở Bãi Tư Chính, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng nêu rõ, “về vụ việc nghiêm trọng này, chúng tôi đã đề cập đến trong các phát biểu trước đây. Như đã nhiều lần khẳng định, Việt Nam kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán như được xác lập tại Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982 bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế.” Với mục tiêu trên, Việt Nam đã có nhiều hình thức giao thiệp ngoại giao phù hợp, trao công hàm phản đối cho phía Trung Quốc, yêu cầu rút ngay khỏi vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Các lực lượng chức năng của Việt Nam triển khai các biện pháp phù hợp, đúng pháp luật.[2]

Theo Người phát ngôn Bộ Ngoại giao, duy trì hòa bình, ổn định, bảo đảm tự do hàng không, hàng hải, đề cao thượng tôn pháp luật, tôn trọng chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của các quốc gia như được xác lập tại Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982 là lợi ích và trách nhiệm chung của các nước và cộng đồng quốc tế. Việt Nam hoan nghênh và sẵn sàng cùng các nước và cộng đồng quốc tế nỗ lực đóng góp vào mục tiêu nói trên vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển của tất cả các quốc gia, ở khu vực và trên thế giới. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng luôn nhấn mạnh lập trường nhất quán của Việt Nam là kiên quyết, kiên trì đấu tranh bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS trước bất cứ hành vi nào xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên các vùng biển được xác định phù hợp với UNCLOS.[3]

Cộng đồng quốc tế cần phê phán các hành động sai trái của Trung Quốc trên Biển Đông

Mặc dù phán quyết của Tòa trọng tài có hiệu lực thi hành ngay, song Trung Quốc mặc nhiên không thừa nhận phán quyết, tiếp tục có những hành động làm phức tạp thêm tình hình ở Biển Đông. Bất chấp những tuyên bố lạc quan, đàm phán về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) chưa đạt được nhiều tiến triển thực chất. Những hành động của Trung Quốc diễn ra trên Biển Đông sẽ cho chúng ta thấy Trung Quốc không bao giờ từ bỏ âm mưu độc chiếm Biển Đông. Việc xây dựng đảo, quân sự hóa trên các đảo nhân tạo, thăm dò khai thác trên vùng biển của một số quốc gia khác trong khu vực Biển Đông sẽ diễn ra tùy theo từng hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Tuy nhiên, mối nguy hiểm lớn nhất lúc này không phải việc Trung Quốc quân sự hóa các đảo nhân tạo - điều vốn dĩ Trung Quốc đã làm rồi, mà là khả năng khiến các nước khác phải chấp nhận cách hành xử trái với luật pháp quốc tế của Trung Quốc.

Trước những hành động phi lý của Trung Quốc cộng đồng quốc tế, khu vực và các nước lớn cần có những quan điểm rõ ràng, phản bác luận điệu và hành động vi phạm luật pháp quốc tế, Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển của Trung Quốc. Nếu những hành động của Trung Quốc tiếp tục căng thẳng, leo thang chiến lược thì Nga, ASEAN, Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, Úc và EU sẽ có những phản ứng thích hợp để bảo vệ giá trị chân lý của luật pháp quốc tế, luật biển quốc tế đã được thừa nhận rộng rãi trong cộng đồng quốc tế. Trong đời sống văn minh hiện nay, hệ thống luật pháp quốc tế là những chuẩn mực công lý để bảo vệ lẽ phải và trật tự, cộng đồng quốc tế cần phải chung sức bảo vệ và nỗ lực tuân thủ nó. Nếu một số nước sẽ bất tuân thủ luật pháp quốc tế, chỉ dùng sức mạnh quân sự để từ chối chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia khác sẽ làm suy yếu hệ thống pháp luật quốc tế, luật biển quốc tế hiện đại.

Trong những thập niên đầu của thế kỷ XXI, Mỹ thúc đẩy nhiều hoạt động tự do hàng hải (FONOPS) trên Biển Đông, nhất là trong nhiệm kỳ của Tổng thống Donald Trump, để thách thức một số yêu sách quá đáng của Trung Quốc hoặc các nước khác. Pháp và Anh cũng bắt đầu hành động, nhưng vẫn cần thêm các nước khác nữa. Trong lúc kiềm chế không leo thang xung đột quân sự với Trung Quốc vào thời điểm này, Mỹ sử dụng FONOPS như là một công cụ để chống lại yêu sách quá đáng của Trung Quốc. FONOPS không chỉ là mối đe dọa về mặt quân sự mà còn là pháp lý để kiềm chế Trung Quốc.

Việt Nam kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán trên các vùng biển hợp pháp bằng các biện pháp hòa bình

Việc Trung Quốc triển khai nhóm tàu Hải dương Địa chất 8 tới Vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam là hành động vi phạm nghiêm trọng luật quốc tế, luật biển quốc tế và trực tiếp thách thực quyền chủ quyền của Việt Nam đối với vùng biển và tài nguyên dưới đáy biển ở khu vực này. Hành động này vi phạm vì Trung Quốc không xin phép chính phủ Việt Nam trước khi tiến hành hoạt động trong vùng EEZ và thềm lục địa của Việt Nam. Hành động của Trung Quốc rõ ràng rất nghiêm trọng vì đã 3 năm kể từ sau phán quyết của Tòa trọng tài về vụ Philippines kiện Trung Quốc, Bắc Kinh không những không tuân thủ các nội dung phán quyết này mà còn có những hành động nhằm thách thức những quyết định này, đe doạ hoà bình, ổn đinh và trật tự pháp lý trên biển. Tòa trọng tài đã ra phán quyết bác bỏ yêu sách về quyền lịch sử của Trung Quốc ở Biển Đông khi Trung Quốc tham gia UNCLOS, cũng như khẳng định đường chín đoạn mà Trung Quốc yêu sách là không có cơ sở pháp lý.

Ngày 19/7/2019, khi trả lời câu hỏi của phóng viên đề nghị bình luận về phát biểu của Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 17/7/2019 liên quan đến diễn biến ở khu vực Biển Đông, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng cho biết, “Việt Nam đã tiếp xúc nhiều lần với phía Trung Quốc ở các kênh khác nhau, trao công hàm phản đối, kiên quyết yêu cầu chấm dứt ngay các hành vi vi phạm, rút toàn bộ tàu ra khỏi vùng biển Việt Nam; tôn trọng quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam vì quan hệ hai nước và ổn định, hòa bình ở khu vực.” Các lực lượng chức năng trên biển của Việt Nam tiếp tục triển khai nhiều biện pháp phù hợp thực thi chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán một cách hòa bình, đúng pháp luật nhằm bảo vệ vùng biển Việt Nam. Lập trường nhất quán của Việt Nam là kiên quyết, kiên trì đấu tranh bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với luật pháp quốc tế, Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982 trước bất cứ hành vi nào xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên các vùng biển được xác định phù hợp với Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982. Duy trì trật tự, hòa bình, an ninh ở khu vực Biển Đông là lợi ích chung của các nước trong và ngoài khu vực cũng như cộng đồng quốc tế. Do đó, Việt Nam mong muốn các nước liên quan và cộng đồng quốc tế cùng nỗ lực đóng góp nhằm bảo vệ và duy trì lợi ích chung này.[4]

Ngày 16/7/2019, trả lời câu hỏi của một số phóng viên trong và ngoài nước liên quan đến diễn biến gần đây ở Biển Đông, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng cho biết, như đã nhiều lần khẳng định, Việt Nam có chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với các vùng biển ở Biển Đông được xác định theo đúng các quy định của Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982 mà Việt Nam và một số nước ở Biển Đông đều là thành viên. Do đó, mọi hoạt động của nước ngoài trên các vùng biển Việt Nam phải tuân thủ các quy định có liên quan của Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982, pháp luật Việt Nam. Mọi hoạt động của nước ngoài trên các vùng biển Việt Nam nếu không được phép của Việt Nam đều vô giá trị, xâm phạm vùng biển Việt Nam, vi phạm luật pháp quốc tế và Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982.^”[5] Cũng theo Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam, chủ trương nhất quán của Việt Nam là kiên quyết, kiên trì đấu tranh bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với luật pháp quốc tế, Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982 trước bất cứ hành vi nào xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên các vùng biển được xác định phù hợp với Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển quốc tế năm 1982. Việt Nam hết sức coi trọng hòa bình, hữu nghị, hợp tác, thiện chí và sẵn sàng giải quyết các tranh chấp, bất đồng bằng các biện pháp hòa bình.

Trên cơ sở đó, trong thời gian qua, Việt Nam đã triển khai đồng bộ các biện pháp hòa bình để thúc đẩy giải quyết các tranh chấp còn tồn tại, đấu tranh yêu cầu các nước khác tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam trên vùng biển của mình, không có hành động làm phức tạp tình hình. Các lực lượng chức năng trên biển của Việt Nam đã và đang thực thi chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán một cách hòa bình, đúng pháp luật quốc tế.

Kết luận

Trong bối cảnh hiện nay, mọi động thái của các nước xung quanh Biển Đông nhất là Trung Quốc luôn là tâm điểm chú ý của cộng đồng quốc tế và khu vực. Hành động của Trung Quốc cho nhóm tàu Hải dương Địa chất 8 hoạt động trên vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam trong tháng 7/2019 khiến dư luận quốc tế hết sức lo ngại. Giới học giả đã có nhiều bài viết phê phán hành động sai trái của Trung Quốc. Biển Đông không chỉ là mối quan tâm của Việt Nam mà còn của nhiều nước trên thế giới bởi an ninh an toàn hàng hải ở Biển Đông là lợi ích chung của cả thế giới. Các tranh chấp thực sự giải quyết bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế để đi đến sự ổn định, hợp tác và phát triển trong khu vực này. Tranh giành quyền lực trên biển ngày càng căng thẳng. Cạnh tranh chiến lược của các nước lớn là điều tất yếu trong quá trình phát triển, nhưng các nước lớn không được và không nên ảnh hưởng đến lợi ích của các nước khác trong khu vực. Duy trì an ninh, an toàn hàng hải, hàng không và trật tự pháp lý trên Biển Đông là lợi ích chung của cộng đồng quốc tế. Do vậy, Việt Nam một mặt đấu tranh bảo vệ quyền chủ quyền hợp pháp, mặt khác phải đấu tranh để bảo vệ hòa bình, ổn định, và công lý vốn là lợi ích chung của Biển Đông với cộng đồng quốc tế./.

TS. Nguyễn Thanh Minh, Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam. Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.

[1] Hải Ninh (2019), Tàu Trung Quốc xâm phạm bãi Tư Chính: Việt Nam bảo vệ chủ quyền, hành động như nào?. Xem tại: https://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tau-trung-quoc-xam-pham-bai-tu-chinh-viet-nam-bao-ve-chu-quyen-hanh-dong-nhu-nao-1255990.html. Truy cập ngày 26/7/2019.

[2] Hải Ninh (2019), Tàu Trung Quốc xâm phạm bãi Tư Chính: Việt Nam bảo vệ chủ quyền, hành động như nào.?. Xem tại: https://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tau-trung-quoc-xam-pham-bai-tu-chinh-viet-nam-bao-ve-chu-quyen-hanh-dong-nhu-nao-1255990.html. Truy cập ngày 26/7/2019.

[3] Hải Ninh (2019), Tàu Trung Quốc xâm phạm bãi Tư Chính: Việt Nam bảo vệ chủ quyền, hành động như nào?. Xem tại: https://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tau-trung-quoc-xam-pham-bai-tu-chinh-viet-nam-bao-ve-chu-quyen-hanh-dong-nhu-nao-1255990.html. Truy cập ngày 26/7/2019.

[4] Hải Ninh (2019), Tàu Trung Quốc xâm phạm bãi Tư Chính: Việt Nam bảo vệ chủ quyền, hành động như nào?. Xem tại: https://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tau-trung-quoc-xam-pham-bai-tu-chinh-viet-nam-bao-ve-chu-quyen-hanh-dong-nhu-nao-1255990.html. Truy cập ngày 26/7/2019.

[5] Hải Ninh (2019), Tàu Trung Quốc xâm phạm bãi Tư Chính: Việt Nam bảo vệ chủ quyền, hành động như nào?. Xem tại: https://kienthuc.net.vn/xa-hoi/tau-trung-quoc-xam-pham-bai-tu-chinh-viet-nam-bao-ve-chu-quyen-hanh-dong-nhu-nao-1255990.html. Truy cập ngày 26/7/2019.